Page 50 - MTMD E-Dergi 12

2017 Volume:1 Issue:1

Bilimsel ve Teknolojik Terimlere Dair Etimolojik

Hikâyeler (2017)

Murat Çakan

Chiviyazıları Yayınevi

56 sayfa

ISBN: 978-605-4959-82-2

Değerlendiren:

İsmail Yaman

Ondokuz Mayıs University, Turkey

ismail.yaman@omu.edu.tr

Dillerde keyfilik veya nedensizlik (artibrariness) ilkesi vardır, özellikle de sözcükler bağlamında. Ancak

bu ilke sözcüğün kökenine erişemediğimizde ortaya çıkan durumu açıklar; etimolojik olarak izini

sürebildiğimiz sözcükler veya kavramlar için bu durum geçerli değildir. Örneğin İngilizce’de neden

mavi renk için red veya green gibi harf bileşiminin değil de blue kelimesinin kullanıldığını tam olarak

bilemeyiz. Aynı şekilde, kulak için neden nose ya da eye değil de ear dendiğini de açıklayamayız. İşte

tam bu noktada deriz ki dil keyfilik özelliği taşır. Ancak, İngilizce’deki computer veya Türkçe karşılığı

bilgisayar kavramlarının neden söz konusu kelimelerle adlandırıldığını anlayabiliriz. Gösterge ve

gönderge arasındaki bu anlaşılır ilişki bazen sözcükler biçimsel (morfolojik) açıdan incelendiğinde

bazen de etimolojik hikâyelerini öğrendiğimizde kendini belli eder. Özellikle etimolojik geçmiş bu

bağlamda büyük önem arz etmektedir. Bilimsel ve Teknolojik Terimlere Dair Etimolojik Hikâyeler 60

bilimsel ve teknolojik kavramı etimolojik boyutlarıyla ele almaktadır. Kitabın arka kapağında yer

verilen alıntı kitabın ortaya çıkış mantığını çok güzel özetliyor aslında: “Kelimeler paylaşılan, kolektif

anılara ait sembollerdir. Ben bir kelime kullandığımda, sizin o kelimenin neyi çağrıştırdığına dair bir

tecrübeniz olması gerekir. Yoksa o kelime size hiçbir şey söylemez” (Borges).

Kitapta değinilen kavramlar çoğunlukla Türkçenin İngilizce, Arapça, Fransızca, Yunanca ve Latince

gibi dillerle olan ilişkileri sonucu dilimize kazandırılmış kelimelerden oluşmaktadır. Kitabın teması

bilimsel ve teknolojik alan olduğu için etimolojisi incelenen kavramlar petrol, telgraf, sempozyum,

robot, atom, helyum, Google, evreka, bluetooth gibi örneklerden oluşmaktadır. Kitaptaki bazı bilgiler

oldukça şaşırtıcı; bu da bazı şeyleri sorgulamaya yönelik bir farkındalık kazandırıyor okuyucuya.

Örneğin, Google bugün milyon değil milyarların kullandığı bir arama motoru. İnsanlar kafasına takılan

küçük büyük her soruyu Google’a soruyor ve bu da onu kullanılan günlük dilin ayrılmaz bir parçası

haline getirmiş durumda. Öyle ki, İngilizce’de googleable, nongoogleable, google-proof gibi sözcükler

türetildi ve her gün milyonlar tarafından kullanılıyor bu sözcükler. Peki, Türkiye’de de çok yaygın

olarak kullandığımız bu ismin anlamını veya nereden geldiğini biliyor muyuz? Kitapta da bahsedildiği

gibi (s. 30), şirket Google ismini sayısız miktarda bilgiyi insanların erişimine sunma iddiasını yansıtmak

için matematikte özel bir sayı olan googol (10 ) kelimesinden türetmiştir. Etimolojik hikâyesi oldukça
100

şaşırtıcı olan diğer bir teknolojik terim ise bluetooth. Yazar, 90’lı yıllarda Intel’de çalışan Jim Kardach

isimli mühendisin 10. yüzyılda yaşamış olan Danimarka kralı Herald’dan okuduğu bir kitap sayesinde

esinlenip kralın lakabı olan “Mavi Dişli Herald”dan ürettiği yeni teknolojiye (bluetooth) bu ismi nasıl

aktardığını oldukça güzel bir dille anlatıyor (s. 43).

Dikkatimi çeken bir diğer ilginç etimolojik hikâye ise kanser (İng. cancer) kelimesinin aslında Latince

yengeç anlamına gelen cancer kelimesinden gelmesi ve bu ikili arasındaki ilişkinin ta milattan önce

51