Page 58 - MTMD E-Dergi 08

bilim-sanat

El Cezeri’nin kovalı su dolabı Şekil 7’de
verilmiştir. Kendi ifadesine göre, gözü

yanıltmak için kendi kendine dönen
ahşap bir koşum ineği figürü verildiği

bir modeldir. Aslında düzenek uygula-
nan bir güç neticesi çarkların hareket
ettirilmesi değil, su gücü ile hareket

ettirilmektedir. Dere suyunun bir kısmı
bir boru aracılığıyla tekneye aktarılır,

oradan daha alçakta duran volana
dökülür ve bir kanal içinden akar. Akan
suyun son üçte biri tamamen ya da

kısmen suyu yukarıya kaldıran kova-
ların içine ulaşır. Kovalı su dolabının

önemli ölçüde bir gelişimi, El-Cezeri
tarafından tarif edilen ve betimlenen
su kaldırma makinaları arasında ortaya

çıkmaktadır. Şekil 7 - Kovalı Su Dolabı

Şekil 8’de görüldüğü gibi bir kısmı
dişli, bir tek disk yerine bir dairenin
¼ ü çevreleri dişlerle donatılmış dört

disk kullanılır. Her bir disk 90 açıyla
o
yerleştirilmiştir. Dört diskten her biri-

nin altında küçük bir eksen, harekete
geçirme sopası çarkları ve kepçeleri ile
birlikte bulunmaktadır. Karşılıklı yer-

leştirilen disklerin arasında 90o bulun-
maktadır. Disk çevrelerinin ¼ ü dişlerle

donatılmıştır. Bu durum disklerin birbiri
ardı sıra sürekli su yükseltmektedir.
Aynı sistemin tek disklisi için kullanılan Şekil 8 - Suyu Yukarı Çıkarma Sistemi Şekil 9 - Su Çarkı İle Su Pompalama

koşum hayvanın gücünden yararlanma Aracı
olanağı dört kart artmaktadır.

Şekil 9’da verilen mekanizmada,
odacıkların her biri iki supaba sahip-

tir. Birisi içeri emme diğeri boşaltma
supabıdır. Pistonun emmesinden sonra

emme supabı odacıkları kapatır, bo-
şaltma esnasında su odacıklara bağlı
olan çıkış borusuna ulaşır. Oradan su,

eğer piston karşı yönde hareket ede-
cek olursa, geri akamaz, çünkü boşalt-

ma supabı kapalıdır. O esnada ikinci
pompa suyu emer. Böylece, çıkış boru-
sunda muntazam bir su akımı oluşur.

58 E-DERGİ • SAYI 8